Dự phòng đột quỵ não trong mùa lạnh

Năm nay là một trong những năm hiếm hoi Việt Nam có thời tiết lạnh khác thường trên cả nước, một số tỉnh phía Bắc còn có cả băng tuyết. Cơ hội này làm cho nhiều loại bệnh phát sinh, tăng số mắc, tăng mức độ nặng và tử vong, trong đó có bệnh tai biến mạch máu não (TBMMN)
Vậy bệnh TBMMN là gì và có nguy hiểm như thế nào? Xin mời bạn đọc tìm hiểu qua bài viết sau


1. Bệnh TBMMN là gì, làm cách nào để nhận ra nó?
Là tình trạng các tế bào não đột ngột bị mất nguồn cung cấp oxy và dưỡng chất do mạch máu nuôi não bị tắc (gây thiếu máu não) hay bị vỡ (gây xuất huyết não). Theo thống kê, TBMMN làm chết hơn 6.5 triệu người trên thế giới mỗi năm (Benjamin và cộng sự, 2017)

*Dấu hiệu thường gặp khi khởi phát TBMMN, bệnh nhân đột ngột bị:

• Liệt mặt, méo miệng, nói đớ, nói lung tung hay mất lời,
• Tê yếu hay liệt hẳn tay chân thường là 1 bên,
• Đau đầu, nôn ói, rối loạn ý thức,
• Mất thăng bằng, tay chân quờ quạng, mắt mờ hay mù…

2. Đối tượng nào có nguy cơ mắc bệnh TBMMN?

Những người có yếu tố nguy cơ mà chưa được kiểm soát tốt như tăng huyết áp, bệnh tim mạch khác (van tim, loạn nhịp, suy tim,…), đái tháo đường, rối loạn lipid máu, hút thuốc lá, uống rượu, béo phì, lối sống quá tĩnh tại ít vận động hay ngược lại là thường xuyên căng thẳng gắng sức quá độ. Những trường hợp khác là có dị dạng mạch máu não, 1 số bệnh di truyền. Trước đây thường gặp ở tuổi trung niên trở đi nhưng gần đây, đột quỵ não đã trẻ hóa tuổi, ngoài 20 tuổi không còn hiếm nữa


3. Không khí lạnh có làm tăng tỉ lệ mắc và làm trầm trọng hơn bệnh TBMMN? Vì sao?

Một nghiên cứu y khoa quy mô ở Quebec (Canada) trong mùa lạnh xứ này từ tháng 10 đến tháng 4 hàng năm trong 36 năm (1981-2015) ở 13.201 trường hợp chết do bị đột quỵ não (9286 do xuất huyết não và 3915 do nhồi máu não cho thấy: có sự liên quan rõ rệt giữa nhiệt độ lạnh và tỉ lệ tử vong do xuất huyết não ở nam giới, không phụ thuộc tuổi và thường gây đột quỵ ngay trong những giờ của ngày đầu khi vừa tiếp xúc lạnh hơn là ngày sau, tuần sau. Nhiều nghiên cứu khác cũng cho thấy khi tiếp xúc không khí lạnh làm tăng tỉ lệ nhập viện và tử vong do đột quỵ não (như công trình của Chen et al., 2017; Gill et al., 2013; Han et al., 2017; Luo et al., 2018,…)

*Cơ chế gây tăng tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do đột quỵ não khi tiếp xúc lạnh:

- Nhiệt độ lạnh kích hoạt thần kinh giao cảm làm tăng huyết áp, nhịp tim, tăng nhu cầu oxygen và số lượng tiểu cầu dẫn đến nguy cơ vỡ mạch não và tắc mạch (Hong et al., 2012; Keatinge et al., 1984)
- Nhiệt độ lạnh làm tuyến thượng thận tăng tiết catecholamin làm co thắt mạch máu ngoại biên, tăng huyết áp, nếu thành mạch máu đã bị xơ vữa sẽ làm nó kém đàn hồi, khi áp suất tăng, tăng kháng trở, nó sẽ dễ vỡ và gây xuất huyết não
- Khi trời lạnh mọi người có 2 xu hướng sau đều có thể làm tăng khả năng bị đột quỵ: ít hoạt động - làm ứ trệ tuần hoàn, dễ hình thành cục máu đông gây tắc mạch não dẫn đến nhồi máu não và ngược lại hoạt động nhiều ngoài trời làm tăng huyết áp trong tình trạng mạch máu bị co thắt do lạnh dễ làm vỡ mạch máu gây xuất huyết não

4. Các phòng ngừa TBMMN khi thời tiết lạnh

• Không để cho cơ thể tiếp xúc lạnh đột ngột hay ở trong môi trường lạnh quá lâu: sinh hoạt và ngủ trong phòng ấm áp, sáng thức giấc phải khởi động cơ thể ngay trên giường trước khi rời giường, từ từ bỏ chăn mền ra; mặc ấm khi ra khỏi phòng, khỏi nhà; tắm nước ấm và tắm sớm không nên tắm về đêm. Nếu không bận việc gì có thì không nên dậy quá sớm, đặc biệt người có bệnh tăng huyết áp, tim mạch.
• Hoạt động thể lực: không quá thụ động hay hoạt động quá sức
• Không uống rượu mạnh nhằm làm ấm cơ thể (vì rượu vào máu ngăn tiết mồ hôi, kích thích làm tăng huyết áp, rượu cũng làm tăng khả năng xuất huyết nói chung)
• Dùng thuốc đều đặn theo chỉ định nếu có tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu, hạn chế ăn mặn muối.
• Sinh hoạt, làm việc điều độ, giữ tinh thần thư thái.
• Nên khám bác sĩ chuyên khoa thần kinh ngay khi phát hiện những triệu chứng đột quỵ như đã nêu

 
 -------------------------
BS CKII Lê Duy Phong - Chuyên khoa Nội thần kinh
Bệnh viện Columbia Asia Bình Dương